Heel fijn om in elk geval al te weten dat je de eerste stap hebt genomen om als locatie toegankelijker te willen worden voor mensen met autisme. Echter zul je met zo’n verandering ook meer doelgroepen tevreden stellen. De normen van iemand met autisme en de vriendelijkheid daarin, zal voor diverse doelgroepen namelijk gunstig uitpakken. Denk hierbij aan onder andere:
- Mensen die (onlangs) een burn-out hebben doorgemaakt
- Mensen die (onlangs) een depressie hebben doorgemaakt
- Mensen die een (niet-aangeboren) hersenletsel hebben
- Mensen met (beginnende) dementie
- Mensen die hoogsensitief zijn voor diverse sensorische prikkels
En ik denk eerlijk gezegd: als het voor iemand mét autisme ontspannend is, dan zal dit ook gelden voor ieder mens die veel stress ervaart en opzoek gaat naar ontspanning. Er zijn echter vele verschillende vormen van autisme en gradaties waar iemand hinder van heeft, net als dat er veel verschillende type locaties zijn. Hoe definiëren we dan autismevriendelijkheid en hoe komen we tot de criteria en normen zodat de locaties zo objectief mogelijk beoordeeld worden? Dat lees je in dit artikel.
Hoe definiëren we autismevriendelijkheid bij Uit met Autisme?
Het dagelijks leven voor iemand met autisme kan al behoorlijk stressvol zijn. Diverse sensorische prikkels geven elke keer een stressimpuls af op het zenuwstelsel. Iemand met autisme moet gedurende de dag, de week, de maand en het jaar continu balanceren tussen de mate waarin iemand deze stressimpulsen aan kan versus de ontvangen impulsen, ofwel tussen de draagkracht en de draaglast hiervan. Deze balans kan verschillen, dat is al zo bij mensen zonder autisme: de ene dag kun je meer hebben dan de andere dag.
Waar het bij autismevriendelijkheid om gaat is dat er een zekere mate van autonomie ontstaat voor degene met autisme om te bepalen welke prikkels hij of zij kan verdragen en daarin zelf mede kan sturen. Op Uit met Autisme word daarin degene met autisme geholpen in drie categorieën: prikkelarme uitjes zijn groen (goed), is er een bepaalde mate van prikkels aanwezig, dan is het oké (oranje) en als er zoveel prikkels aanwezig zijn, dat iemand overprikkeld kan raken, is dit de categorie overprikkelend (rood). Om autismevriendelijk aangemerkt te worden, is het van belang om in de groene (goede) categorie uit te komen, zodat een ieder met autisme ten alle tijden een prettig bezoek kan ervaren op de locatie naar keuze. Wel zal hier mogelijk één of meerdere aanpassingen voor nodig zijn op de locatie. Een autismevriendelijke staat niet per definitie gelijk aan een prikkelarme locatie. Een prikkelarme locatie zal wel sneller een groene (prikkelarme) score behalen, al kan een locatie die aan prikkels oranje scoort, uiteindelijk een groene score behalen door het aanbieden van faciliteiten waardoor de locatie een lagere score ontwikkeld en dus een autismevriendelijker word.
Samengevat is een autismevriendelijke locatie een locatie die rekening houd met de prikkelbaarheid en sociale interacties van mensen met autisme en geven geen tot weinig verhoogde prikkels (impulsen) die tot stress kunnen leiden en dus (over)prikkeling.
Criteria
De criteria die Stichting Uit met Autisme hanteert, zijn gebaseerd op de prikkels die tot een verhoogde stressreactie kunnen leiden. Zo staat stipt op 1 dat mensen met autisme stress ervaren van audioprikkels en daar enorm gevoelig voor zijn. Maar audio word ook ontzettend vaak toegevoegd op diverse locaties en branches. Of je nu in de supermarkt loopt, of bij de kapper zit. Of je gaat naar een museum of restaurant. Er zijn vrijwel altijd audioprikkels aanwezig. En dit de hele dag door zorgt sneller voor een disbalans bij mensen met autisme.
Bij Uit met Autisme hanteren we de volgende criteria bij het beoordelen van de autismevriendelijkheid van een locatie:
- Audioprikkels (geluid)
- Audiovisuele prikkels (beeld en geluid)
- Lichtprikkels
- Geurprikkels
- Nabijheid van mensen
- Communicatie: duidelijkheid en vriendelijkheid zowel in verbale communicatie als non-verbale communicatie (bv. in routing)
- Plan B-mogelijkheden, zoals de aan/afwezigheid van een rust/ontprikkelruimte
- Het bekend zijn met de Autipas en/of Hidden Dissabilities Sunflower keycord.
Bij de testpanelbezoeken is aanvullend nog aandacht voor:
- Bejegening van het personeel
- Hoe de horeca-locatie binnen een museum, dierentuin of pretpark beoordeeld word
- Aanvullende prikkels
Subjectiviteit versus objectiviteit
Regelmatig krijgen mensen van het testpanel de vraag of niet een testbezoek altijd subjectief is en daardoor door de persoon die het bezoek doet een andere beoordeling krijgt als iemand anders met autisme, die wellicht minder gevoelig is voor sensorische prikkels. In de opzet van de puntentelling is hier dan ook rekenschap mee gehouden. Er zijn parameters ingebouwd die objectief meetbaar zijn. Deze parameters zijn vervolgens weer gebaseerd op waar mensen met autisme gevoeliger voor zijn. De mate waarop iemand aangeeft gevoelig te zijn, dat is wel subjectief. Om die reden is het ook niet erg dat er meerdere reviews over één locatie binnen komen: dat beïnvloed de gemiddelde score.
Objectieve parameters zijn in de scorelijst o.a.:
- Indien er van tevoren contact is gezocht, is er van tevoren ook een antwoord gekomen of pas te laat (na of tijdens het bezoek)?
- Of de locatie bekend is met landelijke hulpmiddelen, te weten de Autipas of Hidden dissabilities sunflower
- Ben je wel of niet begroet? Dit bij zowel de entree als de uitgang.
- Zijn er voorzieningen voor mensen met autisme?
- Waren er wel of geen geluidsprikkels aanwezig?
- Waren er 1 of meerdere geluidspunten binnen 1 ruimte aanwezig?
- Waren er wel of een audiovisuele prikkels aanwezig? Zo ja, op hoeveel punten?
- Op welke manier worden audio(visuele) prikkels gestart? Bv. doorlopend, met interval of kan iemand zelf deze starten en/of volume instellen?
- Waren er wel of geen geurprikkels aanwezig? En zo ja: zijn ze logisch voor de locatie?
- Is er op de locatie een stilteruimte of ontprikkelruimte aanwezig?
Als er op al deze objectieve waarden al een negatief antwoord komt, is het al niet meer mogelijk om groen (goed) te scoren. Subjectieve waarden in de vragenlijst gaan onder andere over de mate van volume, of je ergens wel of geen hinder van hebt ondervonden en in welke mate hulpmiddelen ingezet worden. Zo word als voorbeeld binnen de geluidsbescherming onderscheid gemaakt in het middel; een universeel foam oordopje levert minder punten op dan het inzetten van een koptelefoon met Active Noice Cancelling en muziek aan.
Subjectief is ook hoe geprikkeld iemand aan de locatie begint (indien iemand al aangeeft overprikkeld te zijn, worden er ook minpunten in de scorelijst opgenomen) en of iemand uiteindelijk ontspannen van een locatie weg komt. Indien er een positief verschil zit tussen het spanningsniveau voorafgaand het bezoek versus achteraf het bezoek, worden er negatieve punten geschreven, waardoor de score verbeterd. Ook kan iemand altijd aangeven het wel of niet eens te zijn met de score die automatisch tot stand is gekomen. Wel is dan een motivatie nodig. Het is voor locaties altijd mogelijk om geïnformeerd te worden over de behaalde puntenscore, ongeacht het een gewone review betreft of een testpanel bezoek.
Hoe is bepaald of het een groene (goede), oranje (oké) of rode (overprikkelende) score wordt?
De basis scorelijst werkt met minpunten en pluspunten. Minpunten worden gegeven voor positieve aspecten, die boven verwachting van een locatie uitzet. Bijvoorbeeld: dat je vriendelijk begroet word, mag je tenminste verwachten van elke locatie waar je komt. Een minpunt krijg je wanneer je bijvoorbeeld bekend bent met de Autipas en dit ook reikwijdte heeft tot het personeel op de werkvloer. Pluspunten worden gegeven op zaken die prikkelend werken. Denk hierbij bijvoorbeeld aan dat er overal op de locatie muziek hard word afgespeeld of dat elke 25 meter een ander geluid te horen is.
De totale reikwijdte van de basisscore formulier gaat van -40 tot 82 punten. Sommige branches hebben een hogere maximale score doordat er aanvullende parameters getest worden. Zo worden bij musea vragen gesteld over hoe de informatie gedeeld word of in een restaurant of er belemmeringen waren qua texturen van eten (sommige mensen met autisme hebben ARFID ernaast). In een hotel word er gevraagd of je uitgerust wakker bent geworden of niet.
Op 3 oktober 2024 zijn er 171 reviews gepubliceerd. Daarin scoren de locaties als volgt;
- Groen (prikkelarm): 25,7%
- Oranje (wel prikkels, maar te doen): 62,0%
- Rood (overprikkelend): 12,3%
Hoe krijg ik een lagere score?
Indien je een bezoek krijgt van het Uit met Autisme Testpanel, is de opzet van het rapport zo opgezet dat op het vlak van de prikkels de kansen, risico’s en oplossingen worden aangedragen door het testpanel lid. Soms zitten de oplossingen al in een eenvoudige ingreep waar geen grote financiële consequenties aan zitten om het net even prettiger te maken.
Een voorbeeld:
Risico: Veel locaties spelen een audioloop af, waardoor er continu een geluidsprikkel aanwezig is.
Oplossingen: Laat het audiofragment starten met een trigger, te weten een knop of een (bewegingssensor). Is dit niet mogelijk, zet dan enkele minuten stilte er vooraf en schakel de speaker daarbij uit om ruis te voorkomen.
Welke faciliteiten leveren minpunten op (en dus een gunstigere score)?
Voor een prikkelarme locatie, waar bijvoorbeeld bepaalde prikkels niet aanwezig zijn, worden op onderstaande aspecten geen minpunten gegeven in de de autismevriendelijkheid.
Sommige van deze faciliteiten zijn makkelijk en snel te implementeren. Andere aspecten vragen misschien meer tijd of financiële afwegingen. De volgende aspecten leveren minpunten op:
- E-mail of telefoon van tevoren beantwoorden en dat deze volledig helpen in de voorbereiding tot het bezoek. (-1 punt)
- Of de locatie bekend is met de Autipas en Hidden Disabilities Sunflower (-2 punten), bij één van de twee, word er -1 punt gerekend.
- Het gebruik kunnen maken van prikkelarme ruimten en/of ingangen van attracties. (-3 punten) Of het bieden van beschermende hulpmiddelen op de locatie. (-1 punt)
- Als er geen audiopunten aanwezig zijn op de locatie (-3 punten)
- Als eventuele audio als ontspannend ervaren word (-2 punten)
- Als je bij de audio deze zelf kan starten met een fysieke knop (-3 punten), als het daarnaast ook nog de volume te bepalen is, is het nog beter (-6 punten). Deze waardering word ook gegeven bij audiovisuele presentaties.
- Als je het met een touch screen kan bedienen (minder gunstig bij een visuele beperking) is het zelf starten een hogere score, met -2 punten en indien de volume in te stellen is, -3 punten. Deze waardering word ook gegeven bij audiovisuele presentaties.
- Als er lichtprikkels aanwezig zijn in een attractie kan dat goed. Als hier voor gewaarschuwd word voor het betreden van de attractie, word hier -1 punt voor gerekend. Nog beter (maar niet in de scorelijst opgenomen) zou zijn dat dit gebeurd al op de website van het attractiepark).
- Heeft de locatie faciliteiten binnen de locatie voor een prikkelarm bezoek? Indien dit aanwezig is, maar niet de noodzaak is om hier gebruik van te maken, levert dit -2 punten op.
- Indien iemand heeft aangegeven gebruik te hebben gemaakt van de horeca, en iemand kan in een prikkelarme ruimte eten en/of drinken, levert dit -2 punten op op de score.
- Als de locatie een stilteruimte (-1 punt) of ontprikkelruimte (-3 punten) biedt.
Ter voorbeeld voor audioprikkels met/zonder faciliteiten.
Er zijn 4 vragen ten aanzien van audioprikkels in de vragenlijst:
- Had je tijdens je bezoek last van geluidsprikkels? (Dit is breder dan alleen het geluid uit speakers)
- Welke beschermende middelen tegen geluidsprikkels heb je gebruikt?
- Hoeveel verschillende audiopunten waren er aanwezig op de locatie?
- Kun je aangeven in welk mate je de audiopunten als hinderlijk hebt ervaren?
- Hoe werd de audio op de audiopunten geactiveerd?
Stel de locatie heeft geen faciliteiten, maar meer dan 10 audiopunten (verschillende soorten muziek, alle muziek gelijk op 1 locatie word als 1 audiopunt gerekend), die doorlopend aan staan. Iemand met een gevoeligheid voor audioprikkels, zal hier last van hebben, maar omdat het overal is ook een zwaarder hulpmiddel inzetten. We gaan in dit voorbeeld uit van een active noice cancelling koptelefoon mét muziek. Score op deze vier vragen is dan 12 punten.
Echter, stel er zijn meer dan 10 audiopunten, maar elk audiopunt is instelbaar om te starten en de volume aan te passen. Degene zal dan al een minder zwaar hulpmiddel nodig zijn (vaak zijn oordopjes al genoeg). In zo’n geval blijven er nog 6 punten over.
Wat wordt verstaan onder een stilteruimte of ontprikkelruimte?
Regelmatig komt de vraag terug wat verstaan word onder een stilteruimte en ontprikkelruimte. Het word in één zin vaak genoemd, maar het zijn twee verschillende type ruimten. Bij Stichting Uit met Autisme is in elk geval voor de score vereist dat deze ruimte overdekt is. Met andere woorden: bij elke weersomstandigheid -en dus ook bij nat weer, zoals geregeld in Nederland- je hiervan gebruik kunt maken.
Stilteruimte
Een stilteruimte heeft als faciliteit -1 punt. Een stilteruimte kan namelijk nog prikkelrijk zijn. Een stilteruimte heeft als belangrijkste voorwaarde dat deze ruimte geluidsarm is. Toch kunnen hier nog prikkels aanwezig zijn met bijvoorbeeld decoratie, verlichting, fellere of meerdere kleuren. Grootste voordeel is dat je even uit het publiek bent, waardoor je de prikkels even niet hebt van andere mensen. Op de deur is bij voorkeur een schuifje waarop je kunt aangeven dat de ruimte bezet is en niet gestoord wenst te worden.
Ontprikkelruimte
Een ontprikkelruimte heeft als faciliteit -3 punten, dit omdat het een heel ander type ruimte is dan een stilteruimte. In een ontprikkelruimte is namelijk meer rekening gehouden met het sensorisch ontprikkelen. In kleurgebruik in meubels en wanden is dit zoveel mogelijk 1 type kleur, vaak aardetinten en zachte tinten. Hier is geen geluid of zeer zacht geluid. Er is geen tot zeer minimaal decoratie aanwezig. Het licht is dimbaar/instelbaar. Verder bevat deze ruimte een schuifje waarbij je aan de buitenkant kunt aangeven dat de ruimte bezet is en dus niet onnodig gestoord word. Het mooiste (maar geen vereiste) zou zijn dat deze ruimte een wasbak heeft met wat bekers water.
Aandachtspunt: horeca op locaties
Voor veel locaties, of het nu gaat om een museum, dierentuin, pretpark of hotel is de horeca deel van het verdienmodel van de locatie. Voor iemand met autisme of prikkelgevoeligheid, is de horeca juist het minst prettige deel van een bezoek en laat daarom deze veelal links liggen. En dat is in die zin jammer als je al besluit om te werken aan een autismevriendelijke locatie. Het grootste punt in de horeca zit hem vaak in de mate van geluidsprikkels van pratende mensen, geluiden van de koffie automaat of de vaatwasser. Alles komt dan binnen. Wanneer je bezig gaat als locatie naar autismevriendelijk zijn, bedenk dan ook oplossingen voor de horeca of plekken waar iemand rustig kan zitten. Is er misschien een aparte ruimte die met een bandje te bezoeken is waar er ook meer aandacht is geweest voor geluidsisolatie? Of kun je misschien met een buzzer-systeem werken zodat je niet in een prikkelrijke omgeving zou moeten wachten tot je eten bereid is? Kun je misschien op afstand bestellen in een website waardoor je zo kort mogelijk in een prikkelrijke horecapunt aanwezig bent? Het zijn suggesties. Het Uit met Autisme Testpanel kan tijdens een bezoek hier gerichte oplossingen in aandragen op basis van wat zij hebben ervaren.